Ebru Sanatı Çeşitleri Nelerdir?
Ebru, yağlı bir su kabına renk pigmentlerini serpip fırçalayarak renkli desenler oluşturma ve bu deseni kağıda dönüştürme sanatıdır. Ebru sanatında kullanılan malzemeler arasında, düz gül dallarına bağlı at kılı fırçaları, düğümlenmemiş çam ağacından yapılmış derin bir tepsi, doğal toprak pigmentleri, sığır safrası ve kitre bulunur. On üçüncü yüzyılda Türkistan'da icat edildiğine inanılıyor. Bu süsleme sanatı daha sonra Çin'e, Hindistan'a, İran'a ve Anadolu'ya yayılmıştır. Selçuklu ve Osmanlı hattatları ve sanatçıları ebruyu kitap, ferman, resmi yazışma ve belgeleri süslemek için kullanmışlardır. Bu süreçte yeni formlar ve teknikler mükemmelleştirildi ve Türkiye yüzyıllar boyunca ebrunun merkezi olarak kaldı. 1920'li yıllara kadar İstanbul'un Beyazıt semtinde ebru sanatçılarının atölyeleri vardı ve hem yerel hem de Avrupa pazarı için ebru eserleri yapıyorlardı.
Ebru Sanatı Nedir?
Ebru sanatı nedir sorusunu, "Ebru sanatı kitre ile yoğunlaştırılmış suyun üzerine boyalar ile desenler yapılması ve bu desenlerin kâğıt üzerine aktarılmasıdır” şeklinde cevaplamak mümkündür. Ebru sanatı özünde bir süsleme sanatıdır. Bu süsleme sanatı ile ev ve iş yerlerine muhteşem dekorasyon öğeleri oluşturulmaktadır. Fırçaların ve boyanın kalitesi, oda sıcaklığı ebru sanatının kalitesini etkileyen faktörler arasında yer almaktadır.
Ebru Sanatının Kökenleri
Ebru sanatının kökenleri yüzyıllar öncesine, Türklerin anavatanı olan Orta Asya topraklarına kadar uzanır. Suya damlayan renklerin ve aşkın gizli dansının izlerinin ne zaman ortaya çıktığı tam olarak bilinmiyor. Ebru tarihçilerinin ortak fikri, bu sanatın Orta Asya'dan doğup günümüze kadar geliştiğidir.
Bugün sadece İstanbul'da yaşayanlar değil, Çin, Amerika ve Kanada'dan ebru öğrenmek için İstanbul'a gelen öğrenciler de var. Türk el sanatlarında binlerce hikayesi olan Ebru Sanatını öğrenen ve gelecek nesillere aktarmayı öğrenen öğrenciler, sıcak ve samimi bir ortamda bu sanatın inceliklerini öğreniyorlar.
Ebru Sanatının Türk Kültüründeki Yeri
Kökeni 11. yüzyıla kadar uzanan ebru sanatının özellikle Buhara, Semerkant ve Türkistan bölgelerinde örneklerinin olduğu bilinmektedir. Adını Çağatayca'daki "ebre" kelimesinden alan sanat, İpek Yolu üzerinden İran'a taşınıyor. Burada "abru" ismini alıyor. "Ebrû” kelimesi Farsça iki kelimenin birleşimidir; Türkçede "su yüzeyi” anlamına gelen "ab” ve "rû”.
Türklerle birlikte İran üzerinden Anadolu'ya taşınan Ebru Sanatı, bölgesel değişimlere uğrayarak Avrupa'ya ulaşır. Yazar, İngiliz bir seyyahın kaleme aldığı "Seyahat Kitabı” kitabında Ebru sanatını şöyle anlatıyor: "Türklerin pek çok ilginç şeyin yanında bizim bilmediğimiz ilginç bir sanatı var. Boya, su ve hayvansal yağı karıştırıp, suyun üzerinde şekiller oluşturarak yüzdürüyorlar ve tek dokunuşla sihirli bir şekilde kağıda aktarıyorlar. Bu inanılmaz…” Kitaptaki bu ifadeler, ebru sanatının Avrupalıların gözünde büyülü bir şey olarak algılandığını ortaya koyuyor.
Tarih boyunca gelişen ve nesilden nesile aktarılan ebru sanatı, sanatın malzemelerinden biri olan özel bir kağıdın adını Türk kağıdı olarak almaktadır. Osmanlı döneminin siyasi kriz dönemlerinde önemi azalan Ebru sanatının Türk kağıdı, Türk ebru kağıdı, ardından ebru kağıdı ve hatta İtalyan kağıdı olarak tanındı.
Ebru Sanatının Sırrı
Ebruda hayvanın safra kesesi kullanılır. Hassas bir sanat dalı olan ebru ile safra kesesinin bir araya gelmesinin bir hikayesi olmalı ama bununla ilgili kayıtlarda hiçbir şey yok. Bunlardan en bilineni, Orta Asya'da göçebe bir topluluk olarak yaşayan Türklerin, hayvanın safra kesesini peynir mayalamak için kullandıkları, böylece toprak, su ve safra kesesinden salgılanan sıvının bu ince sanatın unsurları olarak bir araya gelmesidir. Her icadın ilham süreci ve ilham kaynakları her toplum için farklı olabilir.
Bu mesleği profesyonel bir hale dönüştüren gençler, çocuklar ve ebru ustaları su yardımıyla kendi dünyalarındaki renkleri, anlamları ve şekilleri kağıtla buluşturuyor. Bu kombinasyonlardaki en ilginç şey, kağıdın asla imzalanmamasıdır. Ebru ustaları bunu bir esere nokta koymak olarak görürler ve bu sanatta yolun hiç bitmeyeceğini, imzanın aslında sanatçının benliğini büyüterek sanatçının sanatına engel olacağını ve manevi yazışmalara engel olacağını düşünürler.
Ebru Çeşitleri
Ebru sanatının pek çok çeşidi bulunmaktadır. Bu çeşitler arasında çiçek ebru, hatip ebrusu, taraklı ebru, şal ebrusu, bülbül yuvası ebru, gelgit ebru, battal ebru gibi çeşitleri saymak mümkündür.
Battal Ebru: Boyaların koyu renkten başlanarak, açık renge doğru fırça yardımıyla Kitreli su üzerine serpilmesiyle yapılır. Boyalar daha sonra kağıda geçirilir. Basit bir ebru çeşidi gibi görünse de boyaların yüzeyde eşit miktarda ve büyüklükte dağılmasını sağlamak, özellikle ebru yapmaya yeni başlayanlar için pek de kolay sayılmamaktadır.
Gelgit Ebru: Battal ebrudan sonra biz yardımıyla tekne yüzeyinde eşit aralıklı, teknenin kenarlarına paralel zıt yönde çizgiler oluşturulur.
Şal Ebrusu: Gel-Git Ebrusu yapıldıktan sonra yine ince bir çubuk yardımıyla enine üç adet, boyuna da iki adet ( S ) harfi, bunların aralarına da istenildiği gibi kavisler çizilerek hazırlanır.
Bülbül Yuvası Ebru: Helezonik yuvarlaklar oluşturacak biçimlerin tekne yüzeyinde eşit büyüklüklerle sıralanması yoluyla oluşturulur.
Taraklı Ebru: Ebru tarağı adı verilen bir araçla gelgit ebru üzerinde oluşturulan bir çeşittir.
Hatip Ebrusu: Pastel renkli bir şal ya da taraklı ebru zemin üzerine çiçek, çarkıfelek ya da yıldız benzeri şekiller oluşturularak yapılır. Çiçekli Ebru’nun temeli olarak kabul edilebilir.
Akkase Ebru: Bir kat açık renkli ebrunun zemin olarak kullanılarak üzerine ikinci kat bu sefer koyu renkli ebru çalışmasının yapılması, yani aynı kağıda alınması sonucu oluşur. Bu teknikle hat yazılı ebrular da yapılabilir.
Çiçekli Ebrular: 20. yüzyılın başlarında Necmeddin Okyay ebru tekniği ile çiçek tasvirleri yapmaya başlamıştır. Daha öncesinde de benzer çalışmalar olmasına rağmen menekşe, lale, karanfil, gelincik, sümbül, gül gibi çiçekleri ebruda sembolleştirmek kendisine nasip olmuştur. Çiçek yapımında genellikle açık renkli bir battal veya taramalı ebru, zemin olarak kullanılır.
İspanyol (Dalgalı ya da Sarhoş) Ebrusu: Özel bir el manevrası şeklinde kağıt kaydırma yoluyla çizgili ya da dalgalı bir ebru zemini oluşturma tekniğidir.
Serpmeli Ebru: Battal ebru atıldıktan sonra öd içeriği fazla olan boyayı ya da boyaları fırçaları iyice sıkıldıktan sonra tekneye serpilmesiyle oluşur. Dolayısıyla küçük damlalar halinde bir kompozisyon ortaya çıkar. Daha özel bir görüntü elde edebilmek için sıcak ve soğuk tondaki renklerle çeşitleme yapılabilir ya da fırça atışları daha yukarıdan bir seviyeden gerçekleştirilebilir.
Çift Baskılı Ebru: Ebrulanmış bir zemini kuruduktan sonra başka bir ebru deseniyle destekleyerek ortaya çıkar. Farklı desenlerin ve birbirlerine uyumlu renklerin üst üste gelmesinden değişik çalışmalar elde edilebilir.
En güzel ebru sanatı malzemelerini Vera Sanat internet sitesinde bulabilirsiniz. Detaylı bilgi almak için tıkla: Ebru Sanatı Malzemeleri