Ünlü Hat Tabloları

Türk-İslam sanatları içinde önemli bir yere sahip olan hat sanatı, Arap alfabesiyle yazılan güzel yazıları ifade etmektedir. Sanatkârına da hattat denir. Bu sanat dalı tarihi gelişimini İslam Dininin kutsal kitabı Kur’an-ı Kerim üzerinde göstermiştir. Ancak geçmişte olduğu gibi günümüzde yalnız Arapça değil Türkçe, Farsça gibi bu alfabenin kullanıldığı başka lisanlarda da eserler verilmektedir. Dünyanın en gelişmiş müzelerinde çok değerli örnekleri bulunan hat sanatının İslam ülkeleri dışında da sevenleri ve takipçileri gün geçtikçe çoğalmaktadır.

Hat sanatının geçmişten gelen köklü bir eğitim geleneği vardır. Günümüze ulaşan belgeler Osmanlı döneminde hat eğitiminin belli bir düzen ve disiplin içinde, titizlikle yürütüldüğünü göstermektedir. Bu sanat dalında Osmanlının İslam ülkeleri arasında öne çıkmasında uygulanan bu eğitim yönteminin etkili olduğu muhakkaktır. Temelde usta-çırak ilişkisine dayanan bu yöntemde meşk usulü takip edilmiştir.

Meşk, talebenin örnek alarak çalışması için hocasının ders olarak yazdığı numune anlamına gelir. Onu örnek alarak yapılan çalışmaya da meşk etmek denir. Talebe verilen dersi çalışarak hocasına gösterir. Hocası da hatalı bulduğu harf veya kelimelerin hemen altına, ölçülerini ve kaidelerini göstererek doğru şekillerini yazar. Talebe hocasının tavsiyeleri doğrultusunda aynı bölümü tekrar çalışıp yazarak bir sonraki derse getirir. İstenilen seviyeye gelene kadar bu böyle devam eder. Gereken aşamaları başarıyla tamamlayan talebe icazet almaya hak kazanır. Usule göre hocası tarafından kendisine icazet verilir.

Hat Sanatının Özellikleri

Hat, sanatkarın elindeki kamış kalem ve is mürekkebinin iş birliğiyle kağıt, deri vb. yazı malzemesi üzerinde ortaya konur. Harflerin bünyesi, hat nevine göre yazıldığı kalemden çıkan eşkenar dörtgen veya kare şeklindeki noktalarla ölçülendirilir. Ekseriya rengin rol almadığı uçuk bir zeminde sadece siyah çizgiler halinde olağanüstü bir şekilde ifadelendirilir.

Hat sanatı taklidî olarak doğup geliştiğinden önceleri bu sanata emek verenler aynen hocaları gibi yazmayı, üslûplarının da bu yoldan ayrılmaması ilkesini benimsemişlerdir. Fakat daha sonraki yüzyıllarda taklit keyfiyetine farklı bir yorum getirilmiş, her yeni hattat yetişkin ve bu hususta ehil olduğunu ispatladıktan sonra kendi sanat yorumunu ortaya koymayı tercih etmiştir. 

Hattın sanat şekline dönüşmesinde en önemli görev hattata ve kamış kaleme düşmektedir. Kalemin tutuluşu, döndürülüşü, buna bağlı olarak hattın tam kalem ağzıyla veya daha ince (dikine) tutulup kâğıda yaslanışı, kalem ağzının kağıda kısmen intibakı, ortaya çıkan harf veya harf gruplarının mükemmeliyetini temin eder. 

Hat Sanatı Eserleri

Hat sanatı ile verilen eser çeşitleri şöyle sıralanabilir:

Kitaplar: Hat sanatının böylesine itibar bulmasının asıl kaynağı ve sebebi Kurân-ı Kerîm’dir. Kur’an’ın önceleri parşömen, daha sonra kağıt üstüne muhtelif hat nevileriyle yazılmış sayısız örneği dünyanın çeşitli müze, kütüphane ve koleksiyonlarında bulunmaktadır. Hadis mecmualarının da hüsn-i hatla yazılmış seçkin örnekleri vardır.

Kıta: Orta boyda bir kitap ebadındaki kâğıdın tek yüzüne bir veya birkaç nevi hatla yatık veya dik konumda yazılan, ekseriya dikdörtgen biçimindeki hat eserleri için kullanılan bir tabirdir. 

Murakka: Çeşitli şekillerde bezenmiş kıtaların bir araya getirilip ciltlenmesiyle hazırlanan albümlere denir. 

Tomar: Dikdörtgen biçimindeki mukavvaya yapıştırılmamış kıtaların üstten ve alttan birbirine yapıştırılıp tutturulması ile oluşan ve tomar (rulo) halinde sarıldıktan sonra buna bağlı bir deri mahfazayla korunan hat eserleridir. 

Levha: XIX ve XX. yüzyıllarda bilhassa Osmanlılar’da celî yazılarla revaç bulan levhacılık, hüsn-i hattın çerçevelenerek çeşitli mekânlardaki duvarlarda yer almasını sağlamış, böylece bir güzelliği hem okuma hem de seyretme imkânı vermiştir.

Hilye: İlk örnekleri Hâfız Osman tarafından tertip edilen hilyeler, Hz. Peygamber’in fizikî ve ahlâkî vasıflarını anlatan levhalardır.

Cami yazıları: Camilerde bünyesinde hareke işaretleri de bulunan celî sülüs hattı tercih edilmiştir. Mihrabın üzerinde yer alan âyet (el-Bakara 2/144; Âl-i İmrân 3/37 veya 39) çoğunlukla mermere işlenmiştir. Cami duvarını veya kubbe kasnağını çepeçevre saran kuşak yazısıyla kubbeyi ve yarım kubbeleri doldurup süsleyen kubbe yazısı da hep celî sülüsle yazılır. Kubbe yazıları, yazının iğnelenmiş kalıbından nakkaşlar eliyle koyu renge boyanmış sıva üstüne işlenir.

Kitabeler: Cami, tekke, mektep, medrese, han, çeşme, hamam, sebil, kütüphane gibi herhangi bir abidenin ekseriya dış, bazen de iç cephesinde yer alan veya nişan taşı, mezar taşı gibi bir dikilitaş üzerindeki yazılar hakkında bu tabir kullanılmaktadır. 

Resmi yazılar: Hazırlandığı sırada hangi padişah tahtta bulunuyorsa onun tuğrasını taşıyan ferman, berat ve menşur, mülkname, nâme-i hümâyun gibi örneklerdir.

Ünlü Hat Tabloları ve Hattatlar

Son zamanların en gözde el sanatları arasında yer alan hat sanatı, estetik anlamda mükemmel eserleri sizlerle buluşturuyor. Yazı karakterlerinin özel motifler kullanılarak estetik bir şekilde sanata dönüştürülmesiyle can bulan hat sanatı eserleri her zaman yaşam alanlarına estetik bir dokunuş katar. Hat sanatı eserleri de belirli tekniklere kullanılarak yapılan son derece dekoratif bir görünme sahip olan eserlerdir. Bundan dolayı dekorasyon dünyasının her zaman hat sanatı eserlerine etkili bir şekilde ilgi gösterdiği de bilinmektedir. Gelin meşhur hat eserlerine ve hattatlara kısaca bir göz atalım:

Kazasker Mustafa İzzet Efendi’nin sülüs nesih hilye-i saâdet levhası (İÜ Ktp., İbnülemin, nr. 3-761)

II. (VIII.) yüzyıla ait kûfî Mushaf sayfası (İÜ Ktp., AY, nr. 6828)

Şeyh Hamdullah Efendi’nin sülüs nesih kıtası (İÜ Ktp., AY, nr. 6497)

Şah Mahmûd-ı Nîsâbûrî’nin nesta‘lik mâil bir kıtası (İÜ Ktp., FY, nr. 1426)

Mehmed Şefik Bey’in Mahmud Celâleddin’i taklit ederek yazdığı celî sülüs levha (İÜ Ktp., İbnülemin, nr. 161)

Hamit Aytaç’ın celî sülüs istifi (haz. M. Uğur Derman, İslâm Kültür Mirâsında Hat San’atı, lv. 188)

Çırçırlı Ali Efendi’nin celî sülüs yazı kalıbı (M. Uğur Derman koleksiyonu)

Sâmi Efendi’nin celî sülüs bir levhası (İslâm Kültür Mirâsında Hat San’atı, lv. 141)

Hat sanatına gönül vermiş ünlü hattatlar arasında ise şu isimleri bir çırpıda saymak mümkündür:

Hattat Hafız Osman Efendi

Mahmud Celaleddin Efendi

Hattat Hulusi Yazgan

Hattat Bakkal Arif Efendi

Muhsinzade Abdullah Hamdi Efendi

Mehmed Şevki Efendi

Eğrikapılı Mehmed Rasim

Ahmed Karahisârî

Hat sanatı 6. yüzyıla kadar uzanan bir tarihi geçmişe sahiptir. Bu sanatın icra edilmesi tamamıyla çizgi ve yazılarla tamamlanmaktadır. Hat eserlerinin, günümüz itibariyle de talep gören eserler arasında yer aldıklarını ifade etmek mümkün olmaktadır. Temelde usta çırak ilişkisine dayalı olarak geliştirilen bir eğitim ortamında hat sanatı ustalarının yetiştirildikleri bilinmektedir. Özellikle Osmanlı döneminden günümüze kadar uzanan süreç içerisinde çok sayıda önemli hat sanatı eserlerinin karşımıza çıktığını ifade etmek mümkün olmaktadır. Vera Sanat en iyi hat sanatı malzemelerini sizlerle buluşturuyoruz. Detaylı bilgi almak için tıklayın: Hat Sanatı Malzemeleri